Ta'lim ve terbiyeden ne anlamalıyız? Nesiller nasıl ve ne suretle terbiye edilmelidir? Onlara, neleri, nasıl ve niçin okutmalıyız? Ve bu kudsî vazîfeyi kimler görecekdir?
Terbiye ile alâkalı mevzûları ele alırken, kendi kendimize soracağımız bu suâllere inandırıcı cevaplar bulma mecburiyetindeyiz.
Hedef ve gayesi belirlenememiş bir ta'lim ve terbiye sistemi, nesilleri şaşkına çevireceği gibi, nelerin nasıl öğretileceği ve ter biyede takip edilecek usûl ve metod bilinmeden gençlerin kafa ve ruhlarına yerleştirilen şeyler de onları sadece birer bilgi hamalı yapacakdır.
Milletlerin içtimaî yapılarıyla, terbiye usûl ve esasları arasında açık bir alâka, yakın bir bağ mevcutdur. Millet fertlerine nasıl bir terbiye verilirse, toplum da yavaş yavaş giderek o şekli almaya başlar. Zira, bugün yetiştirilen nesiller, yarının yetişdiricileri olarak vazife başına geçecek ve üstadlarından aldıkları aynı şeyleri, çıraklarının gönüllerine boşaltacaklardır. Milletlerin, cismanî varlıklarını devam ettirmelerinde evlenme ve üreme ne ise, onların ahlâkî ve içtimaî hayatları için terbiye de aynı şeydir. Evlenme mevzuunu sağlam esaslara bağlayamamış milletler, kendilerini inkirazdan kurtaramayacakları gibi, cem'iyetin ruhî ve ahlâkî durumuna gereğince ehemmiyet veremiyen milletler de katiyyen uzun süre varlıklarını sürdüremeyeceklerdir.
Bir milleti meydana getiren fertlerden herbiri, az-çok diğerine tesir eder veya ondan bir şeyler alarak onun tesirinde kalır. Bunun gibi an'ane ve gelenekler, uzak-yakın çevrenin tesiri de yetişmede önemli birer yer işgâl ederler. Bir âile reisi kendi aile fertleri arasında, milleti idare edenler de cemiyyetin çeşitli kesimleri ve fertler arasında kuvvetli tesir ve nüfûza sahipdirler. Buna göre bir millet, kabiliyeti ölçüsünde yükselmenin en son noktasına ulaşması ve fonksiyonunu tamıtamına edâ etmesi, o milleti meydana getiren fertlerin düşünce, tasavvur, kültürüyle ve zimamdârlarının da plân, basiret ve hasbîlikleriyle yakından alâkalıdır, idare edenlerin eğilip fertleri görüp gözetmeleri, fertlerin de birer içtimaî varlık hâline gelme yolundaki gayretleri, bir tarafdan "herkes çoban ve herkes güttüğünden mes'ûldür" prensibinin, diğer tarafdan da "yaşama yerine yaşatma zevkine" göre akort olmanın ifadesidir.
Nesillerin yetişdirilmesiyle meşgûl olanlar
Bu vazifeyi hangi nam altında yerine getirirse getirsinler, üzerlerine aldıkları mes'ûliyetin büyüklük ve ehemmiyetini bir an bile hatırdan çıkarmamalıdırlar. Bizler, çocuklarımızın geleceğini teminat altına alma uğrunda, her yolu dener, her ihtimâli değerlendirir, onların hiçbir şeye muhtaç olmamaları için her sıkıntıyı göğüsler, her zorluğa katlanır, onlara "cennet-âsâ"[1] bir dünya hazırlamaya çalışırız. Acaba onları, gerçek sermaye olan ahlâk ve fazilete yükseltemediğimiz, idrak ve kültürle istikrara ulaştıramadığımız zaman bütün himmet ve gayretlerimiz boşa gitmeyecek midir?..
Evet en büyük sermaye, ta'lim ve terbiyenin . bağrında yükselen kültür, irade sağlamlığı, ahlâk ve fazilet sermayesidir. Bu sermayeyi elde eden milletler, cihanları fethedebilecek bir silahı yakalamış ve dünya hazinelerini açabilecek sırlı bir anahtara mâlik olmuş sayılırlar. Aksine, bu terbiye ve bu anlayışa yükselememiş yığınlar, ilerde verecekleri hayat mücadelesinin daha ilk raundunda nakavt olup eleneceklerdir.
Eğer nesillerin dimağları yaşadıkları devrin fenleriyle, gönülleri de ötelerden gelen esintilerle donatılarak; ruhlarında birer fener haline getireceğimiz tarih menşuruyla onları geleceğe baktırabilirsek, inanın; bu uğurda sarfettiğimiz şeylerin en küçük parçası dahi heder olmayacakdır! Heder olmak şöyle dursun, kat kat fazlasını dahi alacağımız söylenebilir. Hatta diyebilirim ki, nesillerin yetişdirilmesi uğrunda harcanan her kuruş, o sağlam gönüllerde, o terbiye görmüş rûhlarda, adeta bir îrad kaynağı hâline gelecek, bizler de milletce, bitip tükenme bilmeyen bir hazine elde etmiş olacağız.
İyi bir terbiye görmüş ve yetişmiş nesiller
hayat mücadelesinde karşılarına çıkan her engeli göğüsleyebilecek, maddî-manevî her çeşit zorluğu yenebilecek ve hiçbir zaman ümitsizliğe düşmeyeceklerdir. Böyle bir idrakdan mahrum talihsizler ise, babalarından intikâl eden maddî serveti har vurup harman savurduklan gibi, manen de hep boşlukda, sallantıda ve karamsar bir hayat geçirecek, sonra da sefaletin kuduz dişleri arasında kahrolup gideceklerdir.
Bugün yolların ayrımında, kendi evlâtlarını ya insanlığa yükseltme veya insan azmanı olmaya terk etme mevkiinde bulunanlar, nasıl kaf-dağından ağır bir sorumluluk yüklendiklerini düşünerek, yıllar yılı ihmâllerin meydana getirdiği ciddî çürümelere karşı; daha sağlam, daha tutarlı tedavi yolları bulma mecburiyetindedirler. Yoksa bugüne kadar, çeşitli erozyonlarla, ellibin defa varlığının en kıymetli cevherlerini meçhul denizlere kaptırmış bahtsız nesiller, bütün bütün "kuvve-i inbâtiye"lerini [2] kaybederek tamamen verimsizleşecek ve bir daha da kendi özleriyle varlığa eremiyecek, geçmişdeki ihtişamlarına ulaşamayacaklardır.
(1) Cennetâsâ : Cennet gibi
(2) Kuvve-i inbâtiye : Nebâtı bitirme, tohumu yere dikip yeşillendirme hissi.
